ساختمان های پیش ساخته در ایران

با مراجعه به تارنمای مرکز لرزه‌نگاری کشوری که اطلاعات آن توسط موسسه ژئوفيزیک دانشگاه تهران تهیه و منتشر می شود ، آمار زلزله های به وقوع پیوسته در کشور به صورت لحظه به لحظه قابل مشاهده است . این آمارها که ممکن است در هر روز وقوع ده ها زلزله – هرچند ضعیف – را در کشور نمایش دهد ، به خوبی نمایانگر پتانسیل خاک کشور ایران برای لرزه های طبیعی می باشد . متاسفانه با نگاه به تاریخ معاصر کشور نمونه های فراوانی از زلزله را مشاهده می کنیم که به دلایل متعدد موجب مرگ هموطنانمان شده است . زلزله هایی نظیر زلزله رودبار و منجیل (1369) ، بم (1382) و بوئین زهرا (1341) که مهلک ترین زلزله های دهه های اخیر ایران می باشند ، به ترتیب با مرگ 40 ، 30 و 20 هزار نفر از هموطنانمان ، پر تلفات ترین حوادث غیر انسانی کشور بوده اند . با نگاهی دقیق تر به آمارهای ارائه شده و با توجه به تلفات چند صد هزار نفری در مجموع این بلایا می توان به عمق فاجعه پی برد . این در حالیست که در نقاط دیگر دنیا (مانند ژاپن) که زلزله های قوی تر ، پر تعداد تر و طولانی تری به وقوع می پیوندد ، گاه میزان خسارات انسانی صفر مطلق است . همانطور که گفته شد عوامل متعددی برای کاهش و از بین بردن این تلفات وجود دارد اما بی تردید مهمترین آن ساخت ابنیه ای مستحکم و اسکان شهروندان در آن می باشد . در موارد فوق الذکر ، با صرف نظر از خانه های نچندان قدرتمند روستایی و قدیمی ساز ، بخش عمده ای از ساختمان ها دارای اضافه بار بوده اند . در سده اخیر تصور بر این بود که برای ساخت بنایی مقاوم ، کارگذاری ستون ها در عمق زمین رابطه مستقیمی با استحکام بنا دارد ، فرضیه که امروزه رد شده و بیان می دارد که درگیری بیشتر زمین و بنا به جذب بیشتر لرزش منجر می شود . استفاده از ساختمان پیش ساخته و متدهای مشابه ساخت سبب شده است تا بار مرده یک سازه به حداقل برسد و با کمک اتصالات لولایی و مفصلی ستون ها و تزریق بتن در فضای خالی دیواره ها ، شاهد کاهش وزن یک ساختمان باشیم . از دیگر مزایای ساختمان پیش ساخته نسبت به ابنیه دیگر می توان به ایمنی اسکلت بندی آن نیز اشاره کرد . در ساختمان های سنتی ساز که تیر آهن ها بر روی یکدیگر جوش خورده اند ، با حذف ، کنده شدن ، لغزش ، تخریب یا خمش یک قطعه ، تمامی بنا با خطر ریزش مواجه می شود ؛ این در حالیست که در ساختمان پیش ساخته به دلیل استفاده از میل گردهای منعطف به صورت یکپارچه در سراسر بنا و چینش جورچینی آن ها ، در اثر قرار گیری در شرایطی مشابه ، سازه به جای از دست دادن ساختار کلی خود ، فقط قسمت آسیب دیده را از دست می دهد . استفاده از ساختمان پیش ساخته دارای مزایای متعددیست ، اما با توجه به شرایط فوق الذکر ، توجه به مزایای امنیتی آن در جایگاه اول قرار می گیرد . امید است که با ساخت سازه های مقاوم از وقوع مجدد چنین فجایعی جلوگیری کرده و دیگر شاهد چنین خساراتی نباشیم .

انواع ساختمان های پیش ساخته

در متون صنعتی وعمرانی ، به هر بنایی که پیش از مونتاژ در سایت (محل دائمی قرارگیری یک ساختمان) ساخته شده و در قالب قطعاتی قابل حمل به محل مذکور منتقل شود ساختمان های پیش ساخته یا Prefabricated building می گویند . وجود چنین تعریفی عمومی سبب می شود تا بناهای زیادی در زمره ساختمان های پیش ساخته قرار گیرند ، لذا تقسیم بندی های فراوانی برای چنین ابنیه ای وجود دارد اما در رایج ترین آن ها ، ساختمان پیش ساخته به خانه Prefab ( متشکل از خانه های پنلی (panel building) و مدولار (Modular homes)) و خانه های سیار (Mobile homes) تقسیم می شوند . در ساختمان پیش ساخته پنلی ، پس از بستر سازی مناسب کف ، دیوار ها به صورت از پیش آماده شده در ابعاد استاندارد وارد سایت می شوند . در این مرحله ، هر دیواره با کمک جرثقیل در مکان مورد نظر ثابت شده و مهندسین وکارگران ساختمانی به تنظیم و نصب هریک مبادرت می ورزند . در این عمل پازل گونه که نصب هر دیواره در گرو نصب دیواره همسایه آن می باشد ، پس از اتمام کار ، درب ها ، پنجره ها ، سینک های ظرفشویی و دستشویی ، سیم کشی برق و سایر ملزومات یک ساختمان نصب می گردد ، هرچند تمایل و تلاش کارشناسان امر در جهت ساخت این اجزا در کارخانه و نصب یکباره آن ها همراه با دیواره ها می باشد . ماهیت وجود و ساخت ساختمان پیش ساخته در صرفه جویی های اقتصادی و زمانیست ، لذا هر عاملی که در عین حفظ کیفیت منجر به حصول این اهداف گردد مورد استقبال قرار می گیرد . ساختمان پیش ساخته پنلی به دلیل سهولت در حمل و نقل ، نصب و هزینه های کلی بسیار محبوب و مقرون بصرفه می باشد ، اما نباید از این مطلب گذشت که این بنا برای کاربری 24 ساعته و دائمی مناسب نبوده و برای کاربری های اداری و تجاری مطلوب تر است . اگر ساختمان پیش ساخته پنلی را همانند پازلی دو بُعدی در نظر بگیریم ، خانه های مدولار یا Modular homes پازل هایی سه بُعدی هستند . بدین معنی که در این نوع چینش ، هر اتاق به صورت مکعبی در کارخانه ساخته شده و این قوطی های آماده با قرارگیری در کنار هم ، بنای اصلی را شکل می دهند . شاید تنها محدودیت این مدل را بتوان مشکلات حمل و نقل آن دانست ؛ به دلیل اینکه این قطعات به صورت کامل و در ابعاد استاندارد حمل می شوند ، وسایل نقلیه فراوانی وجود ندارند که بتوانند به این مجموعه را بصورت یکپارچه جابجا کنند ، لذا اتاقک های مذکور با توجه به گنجایش و توانایی کامیون های حمل بار موجود و پتانسیل محل نصب طراحی می گردند . در نهایت به Manufactured homes یا خانه های تولید شده می رسیم . این نوع بناها ، به دلیل وجود چرخ هایی در زیر سازه ، ماهیتی موقتی داشته و در میان همنوعان خود ، نامناسب ترین گزینه برای سکنی دائمی می باشند ، لذا از آن ها برای استقرار موقت کارگران در پروژه های راه و ساختمان ، محل استراحت کارکنان در پروژه های بیرون شهر ، مراکز نگهبانی و دفاتر غیر دائم استفاده می شود .

اجرای ساختمان پیش ساخته

مهمترین وجه تمایز انسان از سایر مخلوقات خداوند ، بهره مندی از قدرت تفکر و تعقل می باشد . انسانی که در برابر سایر جانوران فاقد سرعت زیاد برای فرار ، بال برای پرواز ، چنگال و دندان تیز برای درندگی ، آب شُش و باله برای شنا و سیمای پر ابهت برای ترساندن مهاجمین بوده و در ظاهر طعمه ای بی دفاع در طبیعت می باشد ، با تکیه بر هم قدرت تفکر و استعداد های خود ، نه تنها زمین ، دریا و آسمان را تحت سیطره خود در آورده است ، بلکه در مواقعی درندگی وی از همه جانوران دیگر نیز بیشتر می شود . این ویژگی انسان سبب شده است تا وی بتواند پیش از انجام هر کار ، پیامد های آن را تصور کند ؛ این عمل که در زبان عامیانه به «نقشه کشیدن» نیز معروف است ، سبب شده است تا انسان های هوشمند ، همه کارهای خود را بر اساس برنامه ریزی و پلن انجام داده و با توجه به این جدول زمانی ، عملکرد خود را کنترل و ارزیابی نمایند . یکی از اموری که انسان در طول تاریخ بقای خود با آن دست به گریبان بوده است ، دغدغه ساخت سرپناه می باشد . روزگاری زندگی در یک غار برای وی مطلوب بوده و بشر نخستین را از این حیث ارضاء می کرده است ، اما با پیشرفت دانش بشری ، ساخت ابزار آلات جدید و توانایی استفاده از مواد اولیه گوناگون ، سطح توقعات انسان نیز افزایش یافته و چنین اماکنی دیگر باب میل وی برای زندگی نبوده است . به همین دلیل شاهد سیر تکاملی ساخت ابنیه بوده ایم ، سیری که دارای فراز و نشیب های فراوانی بوده است و هیچگاه از حرکت نخواهد ایستاد . با توجه به مقدمه فوق ، ساخت ساختمان پیش ساخته به عنوان یکی از نمودهای این پیشرفت در سال های اخیر ، طرفداران زیادی پیدا کرده است . معماری ، عمران و در نگاهی ترکیبی طراحی و ساخت یک ساختمان ، همانند سایر امور بشر ، مستلزم تدوین نقشه ای حساب شده پیش از ساخت می باشد . اهمیت نقشه های ساختمانی به این دلیل زیاد است که طراح می داند که در آینده ، خانواده هایی در ماحصل کار وی سکنی می گزینند ، لذا با توجه به اینکه جان عده ای به محاسبات وی بستگی دارد ، یکی از مهمترین مراحل ساخت ساختمان پیش ساخته را مرحله طراحی و نقشه کشی آن می دانیم . در این مرحله که تحت دخالت مستقیم کارفرما نیز قرار دارد ، با توجه به خواست مشتری ، ساختمانی در ابعاد و طبقات دلخواه کارفرما طراحی می شود . این امور که امروزه به کمک نرم افزارهای پیشرفته انجام می گردند ، با تعیین محل دقیق ستون ها ، محل قرار گیری راه پله ، در و پنجره و سایر اِلِمان های عمرانی ، فشار های وارد بر ساختمان و تطبیق ویژگی های محل احداث با مواد و نقشه ساخت دنبال می شود . در مرحله بعدی اجرای ساختمان پیش ساخته ، نوبت به پی ریزی بنا می رسد . در این مرحله شالوده نواری و گسترده برای اتصال قاب فولادی نورد شده به پی مورد استفاده قرار می گیرد . پس از اعمال پی و رعایت اصول فنی آن (به عنوان مثال رعایت نسبت سختی میان بتن و تیر آهن بکار رفته یا عدم اتصال مستقیم ستون ها با زمین زیر بنا ) نوبت به ساخت اسکلت ساختمان می رسد . دو روش کلی برای بنای اسکلت ساختمان پیش ساخته وجود دارد : روش اول روشیست که بار ساختمان بر روی دیوارهایی تو خالی که قابلیت پر شدن با پلی استایرن و بتن در محل را دارند می افتد و در روش دوم ، از روش ساخت پنل های پیش ساخته در محیط کارخانه و انتقال به سایت استفاده می شود . پس از این مرحله ، با نصب سقف ، خرپا ، عایق کردن سازه در برابر تغییرات آب و هوایی و سر و صدا و همچنین نصب سایر مایحتاج زندگی در این ساختمان (نصب زیر ساخت های الکتریکی و سرویس های بهداشتی) ، این بنا آماده سکونت می باشد .

ساختمان پيش ساخته شيراز

در مقالات پیشین ، اطلاعاتی در خصوص تاریخچه ساختمان پيش ساخته ، سیر تکاملی آن و همچنین مزایای استفاده از این بنا بیان شد . در این مقاله قصد داریم تا با توجه به گسترش استفاده از این پدیده ، به تاثیرات ترویج استفاده از ساختمان پيش ساخته در شیراز بپردازیم . بی تردید شیراز یکی از خاص ترین شهرهای کشورمان است ؛ شهری که بواسطه جاذبه های تاریخی ( همچون ابنیه موجود از زمان پایتختی این شهر در زمان سلسله های صفاریان ، آل بویه و زند و همچنین تخت جمشید در نزدیکی خود ) ، مذهبی ( وجود بارگاه ملکوتی احمد بن موسی یا شاهچراغ که لقب سومین حرم اهل بیت ایران را برای آن به ارمغان آورده است ) و ادبی ( وجود آرامگاه حافظ و سعدی) خود ، جایگاه ویژه ای در میان ایرانیان بدست آورده است . این شهر با داشتن جمعیتی قریب2 میلیون نفر و مساحت 240 کیلومتری خود ، به دلیل اسکان مسلمانان ، مسیحیان ، یهودیان و زرتشتیان در دل خود ، سکولارترین شهر ایران نیز می باشد . به طور حتم صحبت از شیراز و مردم خونگرم استان فارس ، جاذبه های گردشگری این شهر ، فرهنگ ، رسوم و زبان این خطه در قالب یک مقاله نخواهند گنجید لذا از معرفی آن می گذریم . اما در راستای گسترش استفاده از ساختمان پيش ساخته در این شهر ، نمی توان بسادگی از کنار طبیعت بکر این شهر گذشت . افرادی که حتی یکبار به این شهر سفر کرده اند ، به خوبی می دانند که هوای این شهر ، بالاخص بوی مطبوع بهار نارنج در فصل بهار ، با هیچ جای دیگری در این جهان قابل قیاس نیست . قرارگیری «روز شیراز» در میانه تقویم فصل بهار یا اسکان پادشاهان مختلف در طول تاریخ در این ناحیه گواهیست بر این مدعا . در همین راستا ، سکونت در شیراز و استقرار مسافرین در این شهر از مهمترین دغدغه های مسئولین این شهر می باشد . همانطور که در سال های اخیر مشاهده کرده ایم ، هزاران نفر در تعطیلات نوروز به سوی این شهر سرازیر می شوند تا از ویژگی های استثنایی آن سود ببرند . این در حالیست که علاوه بر گردشگران داخلی و خارجی بیشماری که در طول سال برای دیدن شیراز مراجعه می کنند ، افرادی نیز وجود دارند که متولد این شهر بوده و در شهرهای دیگری (همچون تهران) زندگی می کنند و برای زدودن غبار دلتنگی به شهر خود باز می گردند . حال سوالی که پیش می آید این است که آیا وجود هتل ها و مهمان پذیرهای فعلی ، توانایی پاسخگویی به این حجم از مسافر را دارند یا خیر ؟! با فرض اینکه اینچنین نیز باشد ، آیا همگان استطاعت مالی رزرو هتل را دارند و یا برای فردی که به دیار خود باز گشته است ، اسکان در یک هتل به صورت بلند مدت مقرون بصرفه است ؟! بی تردید پاسخ این سوالات منفیست . و اما راه حل ؛ همانطور که می دانید ، ساختمان پيش ساخته قابلیت تولید و مونتاژ در زمانی کوتاه را دارد . این در حالیست که علاوه بر رعایت معیارهای ایمنی ، قیمتی بصرفه تر از سازه های رایج را داشته و از همه مهمتر امکان قرارگیری در هر زمینی را دارد . ساخت این ابنیه در تیراژ بالا و نصب آن ها در طبیعت بکر شیراز سبب می شود تا علاوه پذیرایی راحت تر از مهمانان و استقرار بی دغدغه آن ها ، شرایط سفرهای ییلاقی و قشلاقی بومیان این شهر نیز فراهم شود .